विलोम शब्द (Vilom Shabd) हिंदी में उपयोग होने वाले शब्दों के उल्टे अर्थ होते हैं। ये शब्द स्कूल के विद्यार्थियों और प्रतियोगी परीक्षर्थियों के लिए बहुत ही महत्वपूर्ण होते हैं। विलोम शब्द सीखने से भाषा कौशल में सुधार होता है, भाषा समझ भी मजबूत होती है, शब्दों के चयन करने में भी मदद मिलती हैं, शब्दावली बढ़ती है और पढ़ने की समझ में भी मदद मिलती है। इसके साथ ही, ये शब्द भाषा में स्पष्टता और विविदता डालने में भी मदद करते हैं। प्रतियोगी परीक्षाओं में भी विलोम शब्दों का ज्ञान आवश्यक होता है, क्योंकि ये परीक्षाओं में अक्सर पूछे जाते हैं।
विलोम शब्द (Vilom Shabd) विलोम शब्द (Vilom Shabd) की परिभाषा – “अपने विपरीत भावों को व्यक्त करने के लिए जिन शब्दों का उपयोग किया जाता है, उन्हें विलोम शब्द (Vilom Shabd ) या (Antonyms) या विपरीतार्थक शब्द कहते हैं।”
हिंदी में ऐसे विलोम शब्द (Vilom Shabd) या तो मूल शब्द के रूप में पहले से ही विद्ययमान है या फिर उन्हें उपसर्ग लगाकर या उनके उपसर्ग में परिवर्तन करके विलोम शब्दों का निर्माण किया जाता है। जैसे- छोटा-बड़ा, सुख-दुख, ज्ञानी-अज्ञानी, अर्थ-अनर्थ, अनुकूल- प्रतिकूल, सक्षम-अक्षम आदि। हमारे द्वारा कुछ ओर महत्वपूर्ण विलोम शब्दों की सारणी नीचे दी गई है जिसे पढ़कर आप अपने विलोम शब्दों से संबंधित समस्याओं को कम कर सकते हैं।
यह भी पढ़ें : 500+ Paryayvachi Shabd | पर्यायवाची शब्द | Synonym in Hindi
‘अ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द अधिकार अनधिकार अतुकांत तुकांत अर्जन (प्राप्त करना) वर्जन (त्याग) अवश्य संभवतः अकर्मक सकर्मक अतिथि आतिथेय / मेज़बान अवतल उत्तल अति अल्प अनंत अंत अतिकाय कृशकाय / लघुकाय अदोष सदोष अकेला साथ अस्त उदय अल्प अति / महा / बहु / प्रचुर / अधिक अनुशासन अननुशासन अधूरा पूरा अनेक एक अकाल सुकाल अभिमुख विमुख अतल वितल अवशेष (बचा हुआ) निःशेष (पूर्ण) अपराध निरपराध अगम गम / सुगम अज्ञ विज्ञ / प्रज्ञ / सर्वज्ञ अतिवृष्टि अनावृष्टि / अनावर्षण अभियुक्त अभियोगी अद्यतन पुरातन / अनद्यतन अनुराग द्वेष / विराग अधिक न्यून / कम अमृत विष अनुकूल प्रतिकूल अल्पायु दीर्घायु / चिरायु अवनि अंबर अभ्यस्त अनभ्यस्त अजेय जेय अपचय (हानि) उपचय (वृद्धि) अनैक्य ऐक्य (एकता) अनुलोम (ऊपर से नीचे) प्रतिलोम / विलोम (नीचे से ऊपर) अवसाद (दुःख) प्रफुल्लता असीम ससीम अस्तेय (चोरी न करना) स्तेय (चोरी) अधिकांश अल्पांश अवकाश अनवकाश / व्यस्तता अल्पज्ञ बहुज्ञ अनेकेश्वरवादी एकेश्वरवादी अधिकृत अनधिकृत अल्पसंख्यक बहुसंख्यक अर्वाचीन (नया) प्राचीन (पुराना) असूया अनसूया अर्पण ग्रहण अलभ्य लभ्य / प्राप्य अभ्यंतर बाह्य अपेक्षा उपेक्षा अनुमोदन विरोध अर्पित गृहीत अनुरक्त विरक्त अनुग्रह दंड / कोप अग्नि जल अनिवार्य ऐच्छिक / वैकल्पिक अल्पप्राण महाप्राण अप्रत्यक्ष प्रत्यक्ष अनित्य नित्य अपेक्षित अनपेक्षित / उपेक्षित अवनत (नीचा) उन्नत (ऊँचा) अवरोध (रुकावट) अनवरोध अपकार उपकार अभिमुख पराङ्मुख (अन्य की तरफ़ मुख रखनेवाला) अकर्मण्य कर्मण्य / कर्मठ अवलम्ब निरवलंब अत्रत्य तत्रत्य अमर मर्त्य अधीर धीर अचर चर अमीर ग़रीब अपयश सुयश (यश) अनुयायी विरोधी अनाथ सनाथ अवर (छोटा) प्रवर (बड़ा) अनाहूत (बिना बुलाया) आहूत अथ इति अपमान सम्मान अग्र पश्च / पश्चात् अघ अनघ अक्षम सक्षम अनुनासिक निरनुनासिक अर्थ अनर्थ अमावस्या पूर्णिमा अनहोनी होनी अधम श्रेष्ठ / उत्तम अवनति (पतन) उन्नति अभिशाप वरदान अकाम निष्काम / सकाम अचेत/अचेतन सचेत / चेतन अभिज्ञ अनभिज्ञ / अज्ञ अरुचि सुरुचि अग्रज अनुज अनुरूप प्रतिरूप अस्त्रीकरण निरस्त्रीकरण
‘आ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द आवर्तक अनावर्तक आगमन निर्गमन आडंबरयुक्त आडंबरहीन आतुर अनातुर आह्लाद (प्रसन्नता) विषाद (दुःख) आशा निराशा आह्वान विसर्जन आदान प्रदान आमिष (सामिष) निरामिष (शाकाहारी) आर्ष (वैदिक) अनार्ष आकुंचन (सिकुड़ना) प्रसारण आत्मनिर्भर अनुजीवी, परजीवी आमिषभोजी (माँसाहारी) निरामिषभोजी आसक्त अनासक्त आकांक्षा अनाकांक्षा आज्ञापालन अवज्ञा आच्छादित अनाच्छादित आरूढ़ (सवार) अनारूढ़ आविर्भूत तिरोभूत/तिरोहित आडंबर सादगी आज़ादी गुलामी आधार निराधार आदि अंत आर्द्र (गीला) शुष्क, अनार्द्र आवृत (ढका हुआ) अनावृत आग्रह दुराग्रह आचार अनाचार आवश्यक अनावश्यक आधुनिक प्राचीन आक्रमण प्रतिरक्षा आगत अनागत आविर्भाव (पैदा होना) तिरोभाव (लोप) आकर्षण विकर्षण / अनाकर्षण / अपकर्षण आश्रित निराश्रित आस्था अनास्था आवर्तन प्रत्यावर्तन(फिर से लौटना) आज्ञाकारी अनाज्ञाकारी आनंदमय विषादपूर्ण, शोकमग्न आरंभ अंत (समापन) आदृत (सम्माननीय) अनादृत, निरादृत, तिरस्कृत आकाश पाताल आरोह अवरोह आगामी विगत आनंद विषाद, शोक आदर निरादर आशिष् अभिशाप, शाप आयात निर्यात आवास प्रवास आलसी कर्मठ, कर्मण्य आक्रांत (जिस पर आक्रमण हुआ हो।) अनाक्रांत/आक्रांता (आक्रमण करने वाला) आशीर्वाद अभिशाप
‘इ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द इष्ट अनिष्ट इति (समाप्ति) अथ (प्रारंभ) इहलोक परलोक इह (यहाँ का) पर (अन्यत्र का) इच्छा अनिच्छा
‘ई’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ईमानदार बेईमान ईश्वर अनीश्वर ईर्ष्या प्रेम ईप्सित (इच्छित) अनीप्सित ईषत् (कम) अलम् (पर्याप्त) ईहा (इच्छा) अनीहा (अनिच्छा)
‘उ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द उत्साह निरुत्साह उपत्यका (पहाड़ के नीचे की समतल ज़मीन) अधित्यका (पहाड़ के ऊपर की समतल ज़मीन) उपर्युक्त अधोलिखित (नीचे लिखा हुआ) उन्मुख विमुख उन्मीलन (खिलना) निमीलन उभरा धँसा उत्खनन (खुदाई) निखनन (गाड़ना) उर्वर (उपजाऊ) ऊसर, बंजर, अनुर्वर उदात्त (ऊँचा) अनुदात्त उपरितन (ऊपर स्थित) अधस्तन (नीचे स्थित) उष्ण शीत उन्नति अवनति उपार्जित (प्रयत्न से प्राप्त) स्वयंप्राप्त (बिना प्रयत्न के अपने-आप मिल जाए) उपचार अपचार उचित अनुचित उत्कर्ष अपकर्ष उत्तीर्ण अनुत्तीर्ण उत्कृष्ट निकृष्ट उदयाचल अस्ताचल उऋण (ऋणमुक्त) ऋणी उद्घाटन समापन उपयुक्त अनुपयुक्त उपजीव्य (दूसरे को जिलाने वाला) उपजीवी(दूसरे पर जीनेवाला) उद्धत विनीत उदार कृपण (कंजूस/अनुदार) उपकार अपकार उग्र सौम्य उत्पत्ति विनाश उन्मूलन (उखाड़ना) स्थापन/रोपण उत्पतन(ऊपर उठना) निपतन (नीचे गिरना) उपमेय अनुपमेय/उपमान उत्तम अधम उत्थान पतन उपजाऊ बंजर उत्तमर्ण (ऋणदाता) अधमर्ण (ऋणी) उत्तरायण (सूर्य का उत्तर की ओर होना) दक्षिणायन उदीची (उत्तरी) अवाची (दक्षिण दिशा)
‘ऊ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ऊर्ध्वमुख (ऊपर मुख किए हुए) अवाङमुख (नीचे की ओर मुख) ऊर्ध्व अध/अधर ऊर्ध्वगामी अधोगामी
‘ऋ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ऋजुता (सरलता) वक्रता (बाँकपन) ऋजु वक्र ऋत (सत्य) अनृत (असत्य) ऋणात्मक धनात्मक
‘ए’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द एकत्र विकीर्ण (फैलना) एकल सकल एक अनेक एकाकी समग्र एकाग्र चंचल एडी चोटी एकांत अनेकांत
‘ऐ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ऐहिक पारलौकिक ऐश्वर्य अनैश्वर्य ऐतिहासिक अनैतिहासिक ऐक्य अनैक्य
‘ओ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ‘औ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द औदार्य अनौदार्य औपचारिक अनौपचारिक औचित्य अनौचित्य
‘अं’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द अंतर्नाद बहिर्नाद अंगीकार/स्वीकार अस्वीकार अंदरूनी बाहरी अंधकार प्रकाश / आलोक अंतरंग बहिरंग अंतर्द्वंद्व बहिर्द्वंद्व अंतर्गत बहिर्गत
‘क’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द क़ानूनी ग़ैर- क़ानूनी क्रूर अक्रूर/सदय कड़वा मीठा कृष्ण शुक्ल/धवल क्रय विक्रय कापुरुष पुरुषार्थी कृपा कोप काला गोरा/सफ़ेद कृत्रिम प्राकृतिक/अकृत्रिम कुलटा पतिव्रता/सती कटु मधुर कुबुद्धि सुबुद्धि कुलभूषण कुलदूषण कृश पुष्ट/स्थूल कमी बेसी/बाहुल्य कुमार्ग सुमार्ग कुलीन अकुलीन कारण अकारण कार्य अकार्य कोमल कठोर कुत्सा (निंदा) प्रशंसा कल्याण अकल्याण कीर्ति अपकीर्ति कल्पना यथार्थ कृतज्ञ (एहसानमंद) कृतघ्न, अकृतज्ञ (एहसान फरामोश) कायर शूरवीर/साहसी कलुषित (दाग लगा हुआ) निष्कलुष कुकृति सुकृति कर्ता अकर्ता कुटिल सरल कुपथ सुपथ क्रिया प्रतिक्रिया क़सूर बेक़सूर कोप कृपा/अनुग्रह कदाचार सदाचार क्रम व्यतिक्रम कलंकित निष्कलंक क्रोध क्षमा कर्कशा (भद्दे ढंग से बोलने वाली) सुशीला (मधुरभाषिणी)
‘ख’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ख़रीद बिक्री/फ़रोख़्त खगोल भूगोल खरा खोटा खाद्य अखाद्य खिलना मुरझाना ख़ास आम ख़र्च आमदनी खीजना रीझना (प्रसन्न) खेद प्रसन्नता ख़ुशबू बदबू खंडन मंडन खल सज्जन, साधु
‘ग’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द गुरु लघु गगन पृथ्वी ग्रस्त मुक्त गुण अवगुण गम्य अगम्य गेय अगेय गरल सुधा/अमृत गमन आगमन गत आगत गंभीर चंचल गहरा उथला ग्रामीण नागरिक गृहस्थ सन्न्यासी गाढ़ा पतला गोचर अगोचर गणतंत्र राजतंत्र ग्राह्य (ग्रहण करने योग्य) त्याज्य, अग्राह्य गुप्त प्रकट गरिमा (बड़प्पन) लघिमा (छोटापन) गौरव लाघव ग्राम्य नागर गौण प्रमुख
‘घ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द घर बाहर/बेघर घोष अघोष घना छितरा/बिखरा घटित अघटित घात प्रतिघात घाटा मुनाफ़ा
‘च’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द चोर साहूकार चपल गंभीर चिंतित निश्चिंत चिर अचिर चिकना खुरदरा चतुर मूढ़ चर अचर चल अचल चेतना मूर्च्छा चिरंतन क्षणिक, नश्वर चिंतामुक्त चिंताग्रस्त चंचल स्थिर
‘छ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द छूत अछूत छद्म व्यक्त छली निश्छल
‘ज’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द जड़ चेतन जल थल जातीय विजातीय जाग्रत सुषुप्त/सुप्त जंगली घरेलू/पालतू ज्येष्ठ लघु जीवन मरण जन्म मरण ज्वार भाटा जटिल सरल जागरण निद्रा जय पराजय ज्योत्स्ना (चाँदनी) तमिस्रा(अंधेरीरात) ज्योति तिमिर(अंधकार) जेय (जीते जाने योग्य) अजेय जंगम स्थावर/जड़
‘झ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द झोपड़ी महल झगड़ालू शान्त झीना गाढ़ा
‘ट’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द टोटा नफ़ा/फ़ायदा टकैत निर्धन टूटना जुड़ना
‘ठ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ‘ढ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ‘त’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द तुलनीय अतुलनीय त्याग ग्रहण ताज़ा बासी त्यक्त (त्याग किया हुआ) गृहीत (ग्रहण किया हुआ) तुकांत अतुकांत तृप्ति तृषा (प्यास) तामसिक सात्त्विक तृष्णा (इच्छा) वितृष्णा (अनिच्छा) तरंगित निस्तरंग तिमिर प्रकाश तेजस्वी निस्तेज तिक्त (कड़वा) मधुर तटस्थ मध्यस्थ तृप्त अतृप्त तारुण्य वार्धक्य (बुढ़ापा) तरुण वृद्ध तमस (निम्न कोटि की प्रवृत्ति) सत्व (उच्चकोटि की प्रवृत्ति) तृष्णा वितृष्णा तुच्छ महान
‘थ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ‘द’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द द्वंद्व निर्द्वंद्व दक्षिण वाम, उत्तर दुष्प्राप्य सुप्राप्य दुर्दिन सुदिन दानी कृपण/कंजूस दास स्वामी दुष्कर सुकर देव दैत्य/दानव देवी मानुषी दम्भी विनम्र दया क्रूरता/निर्ममता दैवी आसुरी दुराशय (बुरा सोच) सदाशय दानव देव दुर्बुद्धि सुबुद्धि दोष गुण दुरुपयोग सदुपयोग देह विदेह दरिद्र/निर्धन धनी/संपन्न दंड पुरस्कार दुर्बल सबल दुर्जन सज्जन दुर्देव (दुर्भाग्य) सौभाग्य दयालु निर्दय दिवा रात्रि दूषित स्वच्छ देय अदेय द्वैत अद्वैत दुष्ट भद्र, भला दीर्घ ह्रस्व, लघु दाख़िल ख़ारिज दुराचारी सदाचारी दिव्य अदिव्य दाता सूम
‘ध’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द धीर अधीर धारण परित्याग धर्म अर्धम/पाप ध्वंस/नाश निर्माण धनाढ्य निर्धन धूमिल उज्ज्वल धृष्ट (अक्खड़) विनयशील, विनीत
‘न’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द नख शिख नित्य अनित्य नियमित अनियमित नरक स्वर्ग निरस्त्र सशस्त्र निर्यात आयात न्यूनतम अधिकतम निश्चय अनिश्चय/संदेह नादान समझदार नत उन्नत नि:स्वार्थ स्वार्थी निद्रा जागरण नीरस सरस नैतिक अनैतिक नैसर्गिक (प्राकृतिक) कृत्रिम निडर डरपोक निष्काम सकाम निरामिष सामिष नश्वर अनश्वर/शाश्वत निर्लज्ज सलज्ज नाम अनाम नेकी बदी निंदा स्तुति निंद्य(निंदा करने योग्य) अनि न्द्थ(वंद्य/स्तुत्य) नक़द उधार नूतन पुरातन नमकहराम नमकहलाल निश्चल चंचल निषिद्ध विहित (उचित) नाश/ध्वंस निर्माण निर्गुण सगुण निरक्षर साक्षर निष्फल सफल निरर्थक सार्थक निरंतन नश्वर नेक (अच्छा) बद (बुरा) निरपेक्ष (Neutral) सापेक्ष (Reletive) निर्मल मलिन निमीलन (बंद होना) उन्मीलन (खुलना) नास्तिक आस्तिक निराकार साकार नवीन प्राचीन निकट दूर निष्क्रिय सक्रिय नायक खलनायक निर्दय सदय
‘प’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द परकीय स्वकीय पदोन्नत पदावनत पुरातन अधुनातन, नवीन, नूतन पुष्ट क्षीण, अपुष्ट पुरस्कार दंड पतन उत्थान पर अपर पूर्ण अपूर्ण पात्र अपात्र परुष/कठोर कोमल परितोष दंड पैना भोथरा पेय अपेय पार अपार परिहार्य (छोड़ सकने योग्य) अपरिहार्य(अनिवार्य) परा अपरा पशुता मनुष्यता पदारूढ़ पदच्युत परमार्थ/परार्थ स्वार्थ पवित्र अपवित्र पठित अपठित पतित पुण्यात्मा पर्णकुटी प्रासाद पाश्चात्य पौरस्त्य/पौर्वात्य पुरोगामी(पहले जानेवाला) पश्चगामी (बाद में जानेवाला) पूर्ववर्ती परवर्ती पश्चात् पूर्व पतिव्रता कुलटा पराधीन स्वाधीन परवर्ती (बादवाला) पूर्ववर्ती(पहलेवाला) परतंत्र स्वतंत्र पाठ्य अपाठ्य पाशविक मानवी पूर्वाह्न अपराह्न पालक घातक पंडित मूर्ख
‘प्र’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द प्रसिद्ध अप्रसिद्ध प्रधान गौण प्रज्ञ/विज्ञ अज्ञ प्रच्छन्न(छिपा हुआ) प्रकट प्रलय सृष्टि प्रसन्न अप्रसन्न प्रकृति पुरुष प्रवृत्ति निवृत्ति प्रमुख सामान्य प्रज्ञावान प्रज्ञाहीन प्रवेश निर्गम प्रारब्ध (पिछले जन्म के कर्म) पौरुष (इस जन्म के कर्म) प्रातः सायं प्रजा राजा प्रजातंत्र राजतंत्र प्रत्यक्ष परोक्ष प्रसारण संकुचन प्रगति (उन्नति) अवनति प्रभु (स्वामी) भृत्य (सेवक) प्रेम घृणा प्रकाश अंधकार प्रीति बैर प्रतीची (पश्चिमी) प्राची (पूर्वी) प्रदोष (शाम) प्रत्यूष (सुबह) प्राणपद (प्राण प्रदान करने वाला) प्राणहर
‘फ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द फैलना सिकुड़ना फल निष्फल फूल काँटा
‘ब’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द बढ़िया घटिया बाढ़ सूखा बंजर उर्वर बद नेक बच्चा बूढ़ा बर्बर सभ्य बद्ध मुक्त बुराई भलाई/अच्छाई बंध्या उर्वरा बंधन मुक्ति बहिष्कार स्वीकार बहुतायत कमी बैर प्रीति बहादुर डरपोक बलवान निर्बल
‘भ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द भूषण दूषण भौतिक आध्यात्मिक भोला चालाक भीषण (भयंकर) सौम्य भक्ष्य (खाने योग्य) अभक्ष्य भोज्य अभोज्य भावी अतीत भारी हल्का भोगी योगी भ्रांत निभ्रांत भाग्य दुर्भाग्य भद्र अभद्र/दुष्ट भीड़ एकांत, छीड़ भय साहस/अभय भीरु (डरपोक) साहसी, निर्भीक, निडर भीत (डरा हुआ) निर्भय, अभीत, निर्भीक भेद अभेद भाव अभाव भिखारी अमीर भूत भविष्य
‘म’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द मान अपमान मुसीबत आराम मानवीय अमानवीय मंडन (समर्थन) खंडन मौखिक लिखित महीन मोटा मिष्ट कटु मग्न दुखी मसृण रुक्ष मंद तीव्र/अमंद/तेज मिलन/मिलना विछोह/बिछुड़ना ममता निष्ठुरता मुनाफ़ा नुक़सान मेहमान मेज़बान/आतिथेय मंगल अमंगल मतैक्य मतवैभिन्य/मतभेद मुख पृष्ठ/प्रतिमुख/विमुख मेहनती आलसी मर्त्य (मरने योग्य) अमर्त्य, अमर मूक(न बोल सकने वाला) वाचाल (बहुत बोलने वाला) महात्मा दुरात्मा मित (सीमित) अपरिमित, अमित मितव्ययी अपव्ययी मान्य अमान्य मानवता (किसी की मदद करने की वृत्ति) नृशंसता (किसी को मार देने की वृत्ति) मुख्य गौण मिथ्या सत्य मानव (मनुष्य) दानव, पशु मत विमत मूदु कठोर मनुज दनुज महायोगी महाभोगी मलिन निर्मल मित्र शत्रु मँहगा सस्ता मितव्यय अपव्यय मोटा पतला मृत जीवित मूल्यवान मूल्यहीन मुस्कान रुदन मनुष्यता पशुता मुक्त बद्ध (बँधा हुआ)
‘य’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द योगी भोगी युक्त अयुक्त युगल एकल युद्ध शांति यातना (पीड़ा देना) सेवा यथार्थ आदर्श/कल्पित युवा वृद्ध योग्य अयोग्य यौवन बुढ़ापा/वार्धक्य योग वियोग
‘र’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द रीता (खाली) भरा रचना ध्वंस/विनाश रुग्ण स्वस्थ राग द्वेष, विराग रुदन हास्य रूढ़िवादी स्वच्छंदवादी रत विरत राक्षस देवता रिपु (दुश्मन) मित्र रोगी (रुग्ण) स्वस्थ/नीरोग रोगी नीरोग रिक्त पूर्ण राष्ट्रप्रेम राष्ट्रद्रोह रंक राजा रक्षक भक्षक/घातक राका (चाँदनी रात) कुहू (काली रात)
‘ल’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द लोक परलोक लौकिक अलौकिक लंबा चौड़ा लोभी निर्लोभ लभ्य अलभ्य लिखित अलिखित/मौखिक लाघव गौरव ललित/सुरूप कुरूप लाभ हानि लघु दीर्घ लिप्त निर्लिप्त लेशमात्र(अल्प) प्रचुर(बहुत) लचीला कठोर
‘व’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द विपत्ति संपत्ति विख्यात/ख्यात कुख्यात वृद्धीकरण संक्षेपण विस्तार संक्षेप विस्मरण(भुलाना) स्मरण विशिष्ट सामान्य विधि निषेध विलास तपस्या विपन्न(ग़रीब) संपन्न विशेष साधारण विभव पराभव वैतनिक अवैतनिक वर वधू विदाई स्वागत वादी प्रतिवादी विरक्त आसक्त, अनुरक्त व्यक्ति समाज विजित(हारा हुआ) अविजित, विजेता वैर प्रीति विस्तृत संक्षिप्त विपुल अल्प वृष्टि अनावृष्टि वियोग संयोग वरिष्ठ/ज्येष्ठ कनिष्ठ विद्वान मूर्ख वेदना आनन्द वैमनस्य(बैर) सौमनस्य विकीर्ण(फैलना) संकीर्ण सिमटना/आकीर्ण विजय पराजय वैयक्तिक(Personal) निर्वैयक्तिक(Impersonal) व्यष्टि (एक इकाई) समष्टि(समस्त इकाइयाँ) विराम अविराम व्यास(विस्तार) समास (संक्षेप) विनीत दुर्विनीत/उद्दंड वृद्धि क्षय विकास ह्रास विपथ(गलत रास्ता) सत्पथ व्यक्तिगत सामाजिक विपदा संपदा वाग्मी(बोलने में कुशल) मितभाषी विश्लेषण पर संश्लेषण विपद्(संकट) संपद् (संपन्नता) विहित(स्वीकार्य) निषिद्ध(वर्जित) वाद विवाद व्यर्थ अव्यर्थ/सफल विषाद हर्ष/आलाद विलंब अविलंब विक्रय क्रय विरल सघन विसर्जन/संग्रहण आवाहन विवादास्पद निर्विवाद विरत रत/निरत
‘श’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द शकुन अपशकुन श्वेत श्याम शाश्वत क्षणिक श्याम श्वेत श्लाघा(प्रशंसा) निंदा शुद्ध अशुद्ध श्यामल गौर शांत अशांत शयन जागरण शिख नख शिरोमणि चरणधूलि शीत ऊष्ण/ताप शिष्ट अशिष्ट शठ(दुष्ट) सज्जन शोषण पोषण शोषक शोषित शिक्षित अशिक्षित श्वास उच्छ्वास शुभ अशुभ शोक हर्ष शीर्ष पाद/तल श्लील अश्लील शायद अवश्य/निश्चय शुक्ल कृष्ण शेष अशेष शिव अशिव शासक शासित
‘स’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द सत् असत् सुघड़ फूहड़ संभव असंभव संस्कार विकार संयुक्त वियुक्त समष्टि व्यष्टि सुबुद्धि/सद्बुद्धि दुर्बुद्धि सजल निर्जल सादर निरादर संतोष असंतोष/लोभ सूक्ष्म स्थूल सहानुभूति घृणा स्मरण विस्मरण स्वजाति विजाति स्वार्थी निस्स्वार्थ/निःस्वार्थ सेव्य(स्वामी) सेवक सुगंध दुर्गंध सुकर्म कुकर्म सदाचार कदाचार साकार निराकार साधु असाधु संधि विच्छेद/विग्रह सुर असुर सायास अनायास सफल असफल/विफल संध्या प्रात: सर्द गर्म सबल निर्बल सुगम दुर्गम सत्कार तिरस्कार सीत्कार(अच्छे भाव की आवाज़) चीत्कार (पीड़ा की आवाज़) संकल्प विकल्प स्वकीया परकीया स्वार्थ परमार्थ स्पृश्य अस्पृश्य स्वार्थपरायण स्वार्थविमुख सीमित असीमित सरल कठिन/कुटिल/वक्र/ जटिल सजीव निर्जीव स्पष्ट अस्पष्ट सम विषम संकीर्ण विस्तीर्ण संग निस्संग/निःसंग संश्लिष्ट (मिला हुआ) विश्लिष्ट (अलग-अलग) सकाम निष्काम संघटन विघटन सुधार बिगाड़ सृजन/सर्जन विनाश/संहार सुयोग वियोग सुबोध दुर्बोध सत्य असत्य सद्वृत्त(अच्छी घटना) दुर्वृत्त (बुरी घटना) सुमति कुमति सगुण निर्गुण सुप्रबंध कुप्रबंध सृष्टि प्रलय समास व्यास सहृदय हृदयहीन सुशील दुश्शील स्वगत (नाटक में अपने-आपसे बोलना) प्रकट (दूसरों के लिए बोलना) संक्षिप्त विस्तृत सुनीति कुनीति स्पृह (इच्छा) निस्पृह (अच्छा रहित) सुअवसर कुअवसर स्वीकृत अस्वीकृत स्वस्थ अस्वस्थ सहमत असहमत स्वजन परिजन सुलभ दुर्लभ सघन विरल (बहुत कम) स्वतंत्र परतंत्र साधर्म्य (समान धर्म का) वैधर्म्य (अलग धर्म का) सुरीति कुरीति साहचर्य (साथ) पृथक्करण (अलगाव) सम्मुख विमुख सुरति निरति संलग्न निलग्न/विलग्न (अलग करना) सधवा (धवा-पति) विधवा स्थिर अस्थिर, चंचल सौभाग्य दुर्भाग्य सुरीला बेसुरा संश्लेषण विश्लेषण सवर्ण विवर्ण/असवर्ण सदाचारी दुराचारी संस्कृति विकृति सार्थक निरर्थक सविकार निर्विकार
‘ह’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द हिंसा अहिंसा ह्रास वृद्धि, विकास हित अहित ह्रस्व दीर्घ हास रुदन होनी अनहोनी हार जीत हेय(त्यागने योग्य) प्रेय/ग्राह्य हरा सूखा
‘क्ष’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द क्षणिक शाश्वत क्षमा दंड क्षर अक्षर क्षुद्र (छोटा) महान्, विराट् क्षम (समर्थ) अक्षम (असमर्थ)
‘ज्ञ’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द ज्ञात अज्ञात ज्ञेय अज्ञेय ज्ञान अज्ञान
‘श्र’ से शुरू होने वाले विलोम शब्द श्रव्य अश्रव्य श्रीगणेश इतिश्री श्रोता वक्ता श्रुत अश्रुत
10 Vilom Shabd in Hindi (10 विलोम शब्द हिन्दी में) ख़रीदना बेचना एक अनेक गर्म ठंडा गन्दा साफ़ कच्चा पक्का ऊंचा नीचा कड़वा मीठा एकता अनेकता उधार नक़द कठिनाई सरलता
20 Vilom Shabd in Hindi (20 विलोम शब्द हिन्दी में) सहमत असहमत सजीव निर्जीव सुगंध दुर्गन्ध सज्जन दुर्जन सुबह शाम सफल असफल सुन्दर बदसूरत, कुरूप स्वस्थ अस्वस्थ हार जीत सावधानी असावधानी कठिन सरल संतुलन असंतुलन हिंसा अहिंसा सक्रिय निष्क्रय शीत उष्ण हानि लाभ सूर्योदय सूर्यास्त बुराई भलाई बाढ़ सूखा सच झूठ
50 Vilom Shabd in Hindi (50 विलोम शब्द हिन्दी में) सरकारी ग़ैरसरकारी मृत्यु जन्म मंजूर नामंजूर मुमकिन नामुमकिन यश अपयश युद्ध शांति योग्य अयोग्य रात दिन नूतन पुरातन निरक्षर साक्षर निश्चित अनिश्चित नियमित अनियमित नक़द उधार निजी सार्वजनिक न्याय अन्याय धीर अधीर धूप छाँव धर्म अधर्म धनी ग़रीब, निर्धन धीरे तेज़ देशी परदेशी दयालु निर्दयी दुराचारी सदाचारी देव दानव दिन रात दाता याचक दुर्लभ सुलभ भाव अभाव मूक वाचाल मित्र शत्रु मिथ्या सत्य मंगल अमंगल महंगा सस्ता मेहनती आलसी/कामचोर अभिज्ञ अनभिज्ञ अल्प अधिक अनिवार्य वैकल्पिक अगम सुगम अरुचि रुचि अर्वाचीन प्राचीन अच्छाई बुराई अमीर ग़रीब अंधेरा उजाला जल्दी देरी जीवन मरण जल थल जड़ चेतन जटिल सरस झूठ सच ठोस तरल